viernes, 21 de diciembre de 2018

De fontes e murallas

Parecía un xogo de pelota: cada vez que guindábamos a bola, esta volvía, rápida, moito máis nova e cun pisco de desafío orgulloso. Pero ela sempre estaba alerta, aí, esperando preguntas e acubillando segredos. E non fomos nós os que a espertamos, sinxelamente levaba tempo durmida e soñando, a gran Dama da chaira.

O achado dun sistema de captación e garda de auga nun asentamento castrexo desta magnitude foi algo excepcional. E non só porque demostrou, unha vez máis, que as comunidades que froreceron naquela grande primavera, a que adornou os tempos plenos dun Ferro serodio e crepuscular, coñecían, proxectaban e manexaban coñecementos avanzados de enxeñería. Isto, sen dúbida, permitíulles levar a cabo as obras e infraesturas que a comunidade precisaba. E aquí entra o descubrimento do chamado "alxibe" de Viladonga, que non é, nin máis nin menos, que unha fonte semisoterrada con depósito anexo. En verdade, unha estrutura fantástica que dota dunha nova dimensión a este gran xacemento arqueolóxico. 

Pero aínda hai máis: os descomunais cintos que fortificaron a este formidable poboado, inzáronse sobre a fonte, a mina, a auga... e, tendo en conta a importancia que para todas as sociedades histórica e etnográficamente coñecidas ten "estar na fonte" ou "ir á auga", lévanos a entender a este novo achado como algo único e de longo percorrido na arqueoloxía galega. Resulta chocante, pero o manancial nunca foi atuado: por pouco que esperemos, nestas vésperas húmidas de Nadal, podemos ver como a auga flúe, lixeira e viva, como as mensaxes saturnais de fai dous mil anos.

A fonte de Viladonga, a que levaba moitos anos oculta baixo pedras e sedimentos, saíu por fin á luz. Pero nunca estivo totalmente esquecida e ainda se falaba dela cando os arqueólogos decidimos abrir o ventre da gran Dama. Pero esto forma parte doutra historia, a que debullaremos no seguinte capítulo. Volveremos.






martes, 20 de noviembre de 2018

Tesouros baixo derrumbes

Na escavación dun castro é frecuente que, baixo a capa protectora de sedimento, formada durante centos de anos de ruína e abandono, apareza o mítico e temido "nivel de derrube". E digo temido porque todos os que levamos anos pelexando con estes depósitos formidables sabemos o duro, técnico e fatigoso que resulta definir e escavar un grupo estratigráfico destas características: unha costra de pedras fortemente imbricadas sobre a que hai que ir con moito coidado, limpando e delimitando unha masa orientada de cachotes coa biqueira do paletín. Pero, unha vez que o tes claro, rexístralo, documéntalo, levántalo e... ai amigas! o meollo do asunto sempre está debaixo.

E esto foi precisamente o que aconteceu, estas últimas xornadas, na escavación do sector axuntado á entrada Leste no noso querido Castro de Viladonga. Miguel López Marcos, o director desta campaña, é un arqueólogo extraordinariamente talentoso, por iso a ninguén extrañou que concentrase os esforzos do grupo nunha zona concreta do paramento da muralla. E a secuencia foi de manual: primeiro observou, logo delimitamos unha zona que previamente tiña sinalada, despois limpamos, a continuación levantamos un falso paramento e... voilá, aquí están, as novas escaleiras de Viladonga, aquelas que foron contruidas polos habitantes deste lugar máxico para servir de acceso e comunicación entre a zona da porta, o adarve da muralla e o torreón que garda, como un coloso, a gran entrada a esta croa impresionante. E eu, que estiven traballando con el, e co resto do equipo de Terra Arqueos na memorable campaña da primavera de 2015 no Castro de Baroña, non puiden deixar de lembrar aquel día no que, o mesmo Miguel, quedou fitando para un anaco de paramento da muralla, a simple vista liso, sen nada de particular... e, ao remate da xornada, no seu lugar lucían, resplandecentes... unhas formidables escaleiras! Hai persoas que, ademais de usar o paletín ou a piqueta, escavan cos ollos, e Miguel, afortunadamente para todos, é unha delas.

E para que  vivan este descubrimento coma se estivesen a traballar aquí, connosco, axuntados todos á monumental cerca de Viladonga, deixo a secuencia completa do achado. Emociónense e gocen, porque realmente paga a pena.






miércoles, 31 de octubre de 2018

Algo máis que unha gabia

En verdade, esto é un sin parar: dos terrapléns para a croa, e do corazón da xigante da chaira, outra vez ao seu cinto protector. Pero esta suxestiva parada non ten desperdicio. Estamos, de novo, nun espazo magnífico, o lugar onde comezou todo.

Os castros non xurdiron por xeración espontánea. Aquelas familias de fai dous mil anos decidiron pasar a súa vida xuntas, separadas do mundo exterior por cercas e murallas. Logo de escoller o lugar onde ían vivir, trazaron as liñas mestras do seu fogar e despois escavaron unha monumental gabia todo ao seu arredor. Tivo que ser un traballo descomunal e fatigoso, que requeríu da participación de toda a comunidade: mulleres, nenas e homes. Logo, aproveitando os materiais extraídos, construiron os terrapléns e as murallas, e aí xa entraban os mestres de obras e os canteiros máis talentosos. Pero esas grandes gabias, os foxos, están na orixe do que foi o seu pobo.





En Viladonga son espectaculares, malia atoparse atuados entre os grandes terrapléns. Estes días, o baleirado do foxo permitiu apreciar en toda a súa dimensión a monumentalidade desta colosal estrutura escavada na rocha, a primeira que vían os seus contemporáneos ao achegarse a esta marabillosa acrópole.




Visto o resultado, a súa realización tivo que ser obra de auténticas toupas humanas. O seu perfil en U estreitase cara ao fondo e deixa as paredes descarnadas, sin a epidermis de terra vexetal que logo de centos de anos ainda as cubre. A súa reescavación non resultou doada, foi técnica e moi dura. Pero pagou a pena.

Logo, no laboratorio, veu o traballo de documentación, e nada mellor que este fermoso deseño do perfil da gabia, produto do lapis máxico de Miguel, para ilustrar o brillante resultado destas  xornadas nas que nos dedicamos a rexuvenecer a pel da Gran Dama.



miércoles, 24 de octubre de 2018

No corazón da croa

Sempre o dixemos: un dos grandes activos dos castros son os seus sistemas defensivos. Foxos, murallas, parapetos, entradas monumentais e torreóns, proporcionan a estes incribles depósitos arqueolóxicos unha imaxe forte e colosal, e neles radica gran parte da súa mística e do seu brutal poder de atracción. E Viladonga, con ese cinto espectacular que a marca e delimita, non vai ser unha excepción, tal e como demostra o achado, estes días pasados, dun macizo torreón circular asociado á entrada Leste.

Pero non todo vai ser traballar a carón dos terrapléns e as escarpas dos foxos. Nesta campaña tamén está proxectado actuar sobre o recinto interior, no "corazón" do primitivo asentamento castrexo. 




Xa estamos nel, e podo asegurar que traballar no interior dun recinto fortificado, aí, illado do mundo e onde o teu horizonte vese limitado por muro xigantesco, resulta unha experiencia única. Arestora, parte do equipo comezou cos traballos previos no interior da croa: a limpeza da vexetación e as capas superficiais para definir estruturas e acondicionar a área de actuación. Logo, como sempre, este castro marabilloso comezará a devolver eses segredos que leva tanto tempo gardando.


jueves, 18 de octubre de 2018

As visitas

Non hai nada coma elas. As visitas a un xacemento extensamente escavado e con apoio museístico á súa beira son un dos pratos fortes de calquera intervención en Viladonga. E non só iso, o castro tamén actúa como bastidor para todo tipo de actividades relacionadas coa Arqueoloxía e o goce do Patrimonio.



Dous exemplos destes mesmos días abondan para ilustralo: a fenomenal xornada que vivimos cos rapaces de 4ºB do colexio público Castelao de Ordes co gallo da grabación do programa da TVG "Eu quero ser" (por certo, marabilloso o comportamento de todo o personal de realización e, como non, da presentadora, Inma Morandeira), e a visita, espontánea (ou non tanto), dun grupo de turistas alemáns.




O director da actuación, o arqueólogo e restaurador Miguel A. López Marcos, logo de camiñar polo que un día foi paseo de rolda da vella muralla, proporciona información a un público agradecido como como hai poucos. Portas abertas en Viladonga, o mínimo que se pode pedir a un xacemento que leva 2000 anos fortificado.

martes, 9 de octubre de 2018

Historias ocultas

Calquera actuación realizada nun Castro como o de Viladonga resulta unha fonte inesgotable de sorpresas e novidades. E non precisamos acudir ao espectacular rexistro doméstico do interior da croa. No colosal sistema defensivo, unha das sinaturas deste espectacular depósito arqueolóxico, tamén saen á luz esquecidas e maravillosas historias.

Durante os traballos da área exterior do recinto principal do Castro, aí onde o cinto que apreta á dama da chaira bifúrcase formando unha espectacular sucesión de murallas, parapetos e foxos, e á beira mesma da entrada oriental e ao final da antemuralla, apareceu ante os nosos ollos unha xigantesca estrutura arquitectónica: un potente torreón macizo de planta redondeada e máis de 5 m. de diámetro, posiblemente amortizado durante as últimas fases de ocupación do poboado.

Na seguinte imaxe podemos ver as tres liñas de defensa, co torreón, o parapeto e a muralla achanzada. 




Outra ilustración mostra en detalle a planta e características do torreón.




Por último, Miguel A, López Marcos, arqueólogo que ten actuado na maioría dos grandes castros do país e director da presente actuación, empoleirado sobre esta sorprendente construción, recolle mostras para analíticas.




E, para rematar este relato, unha breve reflexión. En verdade, hai poucos xacementos como este castro dos milagres. Cando todos pensábamos que, fatigado e exhausto por anos de actividade, atopábase virtualmente esgotado, vai e brinca a lebre. O novo torreón da muralla, axuntado ao impresionante sistema de acceso á croa, demostra que Viladonga aínda ten moitas historias que contar. 

martes, 2 de octubre de 2018

A croa máis bonita

O meu mestre, o gran Felipe-Senén, bo coñecedor deste castro antes de que se convertese nunha imaxe icónica da arqueoloxía galega, viaxeiro moi bregado por todos os lugares emblemáticos do Patrimonio mundial, dende Pascua ata o Xapón, e dende Islandia ata á lendaria Terra do Lume, sempre o tivo claro: no Castro de Viladonga está a croa máis fermosa do mundo.

Os galegos somos moi dados a gabarnos desa categoría. Por iso temos unha lista impagable: a praia máis fermosa do mundo, o banco máis fermoso do mundo, a viña máis fermosa do mundo, ... e moitas máis que non aparecen neste catálogo elaborado polos tour operadores contemporáneos.

Pero, agárrense, a croa do castro de Viladonga leva dous milleiros de anos sendo fermosa. De seguro que os seus habitantes, mulleres e homes que escolleron este lugar espléndido para vivir, apreciaron a súa beleza. Durante xeracións construiron un poboado magnífico, potente e moi, moi especial. E nunca nos esqueceremos delas. 

E para mostra un botón: imaxinen e soñen. A xigante da chaira tamén é terriblemente bela por dentro, incluso mostrando o seu interior descarnado.



domingo, 30 de septiembre de 2018

Os primeiros días

Nas intervencións arqueolóxicas sobre xacementos escavados en extensión, resultan fundamentais traballos de limpeza e acondicionamento previos.  No Castro de Viladonga, nestes últimos días, tiveron moito protagonismo os traballos de roza e de limpeza de vellos cortes e estruturas arquitectónicas, un traballo duro e, ás veces, incluso ingrato, pero que forma a base sólida de todo proxecto.


Nas imaxes que ilustran este pequeno relato dos sempre difíciles comenzos, vemos o sofocante traballo de roza manual, e a limpeza detallada do longo corte aberto no seu día por Felipe Arias, histórico excavador e director do Museo do Castro. Con mimo e atentos ao último detalle, Fidel, Neme e Martín traballan empoleirados sobre a muralla achanzada que sucede ao primeiro foso. Os retranqueos nas murallas castrexas son unha característica común a moitos xacementos, unha solución construtiva que facía máis doada a súa construción e que hoxe, dous mil anos despois, sigue sendo útil para os arqueólogos que acometen a súa limpeza e mantemento.




Benvidos!

Abrimos un novo roteiro polo emblemático Castro de Viladonga. Desta folla de ruta, unha continuación natural do blog que tan ben funcionou  na campaña de 2017, esperamos que sexa un vehículo semellante a un punto de encontro, unha plataforma aberta de divulgación. En resumo, un esforzo por afastarnos do estilo, serio, académico e monótono, que caracteriza aos diarios arqueolóxicos convencionais.

A traveso destes textos, sempre pensados así, espontáneos e a bote pronto, poderedes compartir o noso traballo cotiá, aquí, neste depósito arqueolóxico formidable. Non hai perda, e seguramente esqueceremos moitas cousas, pero nunca botaredes de menos a paixón, o motor que nos fai amar á nosa profesión e os lugares nos que traballamos.

E para abrir boca, un prólogo visual impactante: a vista dos sectores intervidos no ano 2017, a imaxe renovada dunha nova Viladonga.

Verémonos frecuentemente, de seguro, e gozaremos xuntos deste lugar único. Benvidos á actuación do Castro de Viladonga 2018!!